Zaburzenia czucia to grupa objawów neurologicznych, które mogą dotyczyć zarówno skóry, jak i głębszych struktur ciała, takich jak mięśnie, stawy czy narządy wewnętrzne. Czucie jest jednym z podstawowych zmysłów człowieka i jest bardzo ważne w interakcji z otoczeniem. Pozwala nam reagować na ból, temperaturę, dotyk oraz określać pozycję ciała w przestrzeni. Upośledzenie tych funkcji może znacząco ograniczać samodzielność pacjenta i prowadzić do urazów, których chory nie jest świadomy. Właściwa diagnoza zaburzeń czucia pozwala nie tylko złagodzić objawy, ale także zidentyfikować poważne choroby neurologiczne, metaboliczne lub urazowe.

Rodzaje czucia i ich zaburzenia

Czucie można podzielić na kilka podstawowych typów, z których każdy ma inne znaczenie diagnostyczne i funkcjonalne.

Czucie powierzchniowe

Czucie powierzchniowe (eksteroceptywne) obejmuje percepcję bodźców zewnętrznych takich jak dotyk, ucisk, ból i temperatura. Informacje te są odbierane przez receptory skórne i przekazywane przez drogi czuciowe do mózgu. Zaburzenia tego typu mogą objawiać się jako osłabienie czucia (hipoestezja), całkowity brak czucia (anestezja), nadwrażliwość (hiperestezja) lub nieprawidłowe doznania (parestezje, np. mrowienie, pieczenie).

Czucie głębokie

Czucie głębokie (proprioceptywne) pozwala nam orientować się w przestrzeni – nawet przy zamkniętych oczach potrafimy określić położenie kończyn czy napięcie mięśni. Czucie to umożliwia precyzyjną koordynację ruchową i utrzymanie równowagi. Zaburzenia propriocepcji mogą skutkować niezdarnością, upośledzeniem chodu, trudnościami w precyzyjnych ruchach lub całkowitą dezorientacją przestrzenną.

Czucie wibracji

Czucie wibracji jest szczególnym rodzajem czucia głębokiego. Oceniane jest klinicznie za pomocą widełek stroikowych. Jest szczególnie istotne w diagnostyce wczesnej neuropatii obwodowej (np. cukrzycowej) oraz chorób sznurów tylnych rdzenia kręgowego (np. w przebiegu niedoboru witaminy B12).

Czucie trzewne

Czucie trzewne (interoceptywne) dotyczy percepcji bodźców z narządów wewnętrznych – bólu trzewnego, rozciągania ścian narządów czy chemicznych sygnałów. Zaburzenia w tym zakresie mogą manifestować się jako brak reakcji na dolegliwości bólowe ze strony układu pokarmowego czy moczowego, co może prowadzić do opóźnionej diagnozy chorób takich jak zapalenie wyrostka robaczkowego czy kamica nerkowa.

Przyczyny zaburzeń czucia

Zaburzenia czucia mogą być skutkiem wielu różnych procesów patologicznych. Najczęstsze z nich to:

Choroby neurologiczne

Uszkodzenia struktur centralnego układu nerwowego (mózgu, rdzenia kręgowego) lub obwodowego (nerwy obwodowe, sploty nerwowe) mogą skutkować zaburzeniami czucia. Przykładami są stwardnienie rozsiane, urazy rdzenia kręgowego, neuropatie pourazowe, udary mózgu czy choroby neurodegeneracyjne (np. choroba Parkinsona).

Choroby metaboliczne

Cukrzyca to jedna z głównych przyczyn polineuropatii obwodowej, w której uszkodzeniu ulegają drobne włókna nerwowe odpowiadające m.in. za czucie bólu i temperatury. Inne zaburzenia metaboliczne, takie jak niewydolność nerek, niedoczynność tarczycy czy niedobór witaminy B12, również mogą powodować rozlane zaburzenia czucia.

Urazy i uszkodzenia mechaniczne

Złamania kości, wypadki komunikacyjne, uciski nerwów (np. zespół cieśni nadgarstka) czy operacje chirurgiczne mogą prowadzić do trwałego lub przejściowego uszkodzenia dróg czuciowych.

Zatrucia i leki

Niektóre substancje toksyczne (np. alkohol etylowy, metale ciężkie, chemioterapeutyki) mogą uszkadzać włókna nerwowe. Neurotoksyczność może być również skutkiem długotrwałego stosowania leków, zwłaszcza cytostatyków, leków przeciwpadaczkowych czy izoniazydu (w leczeniu gruźlicy).

Choroby autoimmunologiczne i zakaźne

Zespół Guillaina-Barrégo, toczeń rumieniowaty układowy czy borelioza to przykłady chorób, które mogą atakować układ nerwowy i prowadzić do zaburzeń czucia. Również infekcje wirusowe (np. półpasiec) mogą uszkadzać nerwy czuciowe.

Diagnostyka zaburzeń czucia

Prawidłowe rozpoznanie zaburzeń czucia wymaga kompleksowego podejścia diagnostycznego, łączącego dokładny wywiad, badanie fizykalne oraz diagnostykę specjalistyczną.

Wywiad medyczny

Lekarz zbiera informacje dotyczące rodzaju, lokalizacji, czasu trwania oraz okoliczności wystąpienia objawów. Istotne są pytania o choroby przewlekłe (cukrzyca, choroby autoimmunologiczne), przyjmowane leki, przebyte urazy oraz objawy towarzyszące, takie jak osłabienie mięśni, bóle, problemy z równowagą czy zaburzenia widzenia.

Badanie neurologiczne

Neurolog przeprowadza szczegółowe badanie oceniające:

• czucie dotyku (np. przy pomocy wacika),
• czucie bólu (np. końcówką szpilki),
• temperaturę (przy pomocy ciepłych i zimnych przedmiotów),
• czucie wibracji (widełki stroikowe),
• czucie położenia kończyn (testy propriocepcji),
• czucie stereognozji (rozpoznawanie przedmiotów bez patrzenia).

Ocena asymetrii, symetrii i segmentalnego rozkładu objawów pomaga zlokalizować poziom uszkodzenia.

Badania dodatkowe

• ENG i EMG – pozwalają na ocenę funkcji nerwów i mięśni, wykrywając uszkodzenia przewodzenia impulsów.
• Rezonans magnetyczny (MRI) – służy do oceny mózgu i rdzenia kręgowego pod kątem zmian strukturalnych (np. guzów, demielinizacji, urazów).
• Tomografia komputerowa (CT) – przydatna w diagnostyce urazów głowy i szyi.
• Badania laboratoryjne – glukoza, poziomy witamin (szczególnie B12), badania hormonalne, markery zapalne czy przeciwciała ukierunkowane na choroby autoimmunologiczne.

Leczenie zaburzeń czucia

Postępowanie terapeutyczne zależy od przyczyny zaburzeń i może obejmować:

Leczenie przyczynowe

W przypadku wykrycia konkretnego źródła objawów (np. cukrzycy, niedoboru witamin, ucisku nerwu), leczenie powinno być skierowane na usunięcie czynnika sprawczego – normalizacja glikemii, suplementacja witaminowa, operacja odbarczająca ucisk itp.

Leczenie objawowe

W przypadkach, gdy przyczyna jest nieusuwalna lub przewlekła, stosuje się leczenie objawowe, które ma na celu poprawę komfortu życia pacjenta. Wykorzystuje się:

• leki przeciwbólowe (paracetamol, NLPZ),
• leki przeciwdepresyjne (np. amitryptylina),
• leki przeciwpadaczkowe (np. gabapentyna, pregabalina),
• miejscowe środki znieczulające (np. plastry lidokainowe).

Rehabilitacja

Fizjoterapia i terapia zajęciowa są ważnym elementem leczenia, zwłaszcza u pacjentów po urazach lub z chorobami neurologicznymi. Ćwiczenia propriocepcyjne, elektrostymulacja oraz trening równowagi mogą poprawić funkcje czuciowe i zapobiec wtórnym powikłaniom.

Wsparcie psychologiczne

Pacjenci z przewlekłymi zaburzeniami czucia często doświadczają lęku, depresji lub frustracji wynikających z ograniczeń w codziennym funkcjonowaniu. Wsparcie psychologiczne, terapia poznawczo-behawioralna i grupy wsparcia mogą znacząco poprawić jakość życia chorych.

Podsumowanie

Zaburzenia czucia to złożony problem kliniczny, który może być zarówno objawem łagodnych, jak i bardzo poważnych schorzeń. Ich diagnostyka wymaga staranności i dokładnej analizy objawów, a leczenie powinno być indywidualnie dopasowane do każdego pacjenta. Wczesne rozpoznanie i kompleksowa opieka medyczna zwiększają szanse na skuteczną terapię i poprawę jakości życia. W przypadku wystąpienia nietypowych doznań czuciowych warto niezwłocznie skonsultować się z lekarzem, najlepiej neurologiem lub specjalistą rehabilitacji medycznej.

Bibliografia

1. https://www.mp.pl/pacjent/objawy/151440,zaburzenia-czucia-powierzchniowego-glebokiego-i-wibracji
2. https://fizjoterapeuty.pl/neurologia/zaburzenia-czucia.html