W ostatnich latach w Polsce obserwuje się znaczący wzrost produkcji, sprzedaży i konsumpcji leków przeciwbólowych dostępnych bez recepty (OTC). Łatwy dostęp do tych preparatów, oferowanych nie tylko w aptekach, ale także w sklepach spożywczych, na stacjach benzynowych czy w kioskach, budzi zarówno entuzjazm, jak i obawy. Choć możliwość samodzielnego łagodzenia bólu jest wygodna, niesie ze sobą istotne ryzyko związane z niewłaściwym stosowaniem tych środków. W artykule omówimy najważniejsze zagrożenia wynikające z używania leków przeciwbólowych bez recepty oraz sposoby minimalizacji tych ryzyk.

Popularność i dostępność leków przeciwbólowych OTC

Leki przeciwbólowe OTC, takie jak paracetamol, ibuprofen, ketoprofen, metamizol czy kwas acetylosalicylowy, są powszechnie stosowane w łagodzeniu dolegliwości bólowych o niewielkim i średnim nasileniu. Ich popularność wynika z kilku czynników, takich jak stosunkowo niski koszt, szybka dostępność i brak konieczności wizyty u lekarza w przypadku łagodnych dolegliwości.

Statystyki pokazują, że Polacy należą do czołowych konsumentów leków przeciwbólowych w Europie. Preparaty te są dostępne niemal wszędzie, od aptek po supermarkety, co sprawia, że nie wymagają żadnej specjalnej wiedzy ani wysiłku, aby je kupić. Niestety, taka powszechna dostępność sprzyja ich nadużywaniu, zwłaszcza gdy konsumenci traktują je jako „uniwersalny” sposób na każdy rodzaj bólu, od lekkiego dyskomfortu po poważne dolegliwości.

Popularność leków OTC jest też efektem intensywnych kampanii marketingowych. Reklamy podkreślają skuteczność i szybkie działanie tych preparatów, rzadko jednak wspominając o ryzyku ich niewłaściwego stosowania. W efekcie wielu pacjentów sięga po leki przeciwbólowe jako pierwsze rozwiązanie, bez uprzedniego zastanowienia się nad przyczyną bólu czy alternatywnymi sposobami jego łagodzenia.

Ponadto, wiele osób stosuje leki przeciwbólowe w sposób przewlekły, co może prowadzić do uzależnienia psychicznego. Warto zauważyć, że długotrwałe stosowanie takich preparatów może zwiększać ryzyko wystąpienia efektów ubocznych i powikłań zdrowotnych, co czyni edukację pacjentów szczególnie istotną.

Ryzyko przedawkowania i interakcji leków

Jednym z najpoważniejszych zagrożeń związanych z samodzielnym stosowaniem leków przeciwbólowych jest ryzyko przedawkowania. Wiele preparatów dostępnych na rynku zawiera te same substancje czynne, ale występuje pod różnych nazwami handlowymi. Osoby, które nie są świadome tego faktu, mogą przyjmować kilka leków jednocześnie, nie zdając sobie sprawy, że zawierają one tę samą substancję czynną, co prowadzi do przypadkowego przedawkowania.

Nadmiar paracetamolu, jednego z najczęściej stosowanych leków przeciwbólowych, może prowadzić do poważnych uszkodzeń wątroby. Już jednorazowe przyjęcie dawki przekraczającej 4 gramy może być toksyczne, a długotrwałe stosowanie nawet niższych dawek może powodować przewlekłe uszkodzenia. Warto dodać, że paracetamol, mimo że jest dostępny bez recepty, jest jednym z najczęstszych sprawców zatrucia lekowego na świecie. Z tego powodu wiele krajów wprowadza ograniczenia dotyczące jednorazowego zakupu tego preparatu.

Z kolei nadużywanie niesteroidowych leków przeciwzapalnych (NLPZ), takich jak ibuprofen czy ketoprofen, wiąże się z ryzykiem uszkodzeń żołądka, wrzodów, krwawienia z przewodu pokarmowego oraz powikłań sercowo-naczyniowych. Badania wskazują, że regularne stosowanie NLPZ może także wpływać na pogorszenie funkcji nerek, szczególnie u osób starszych oraz cierpiących na choroby przewlekłe.

Problemem są także interakcje między lekami. Na przykład, jednoczesne stosowanie NLPZ z innymi lekami, takimi jak antykoagulanty, może znacznie zwiększać ryzyko krwawienia. Niewłaściwe połączenie leków przeciwbólowych z alkoholem to kolejny potencjalnie groźny scenariusz, prowadzący do nasilonych działań niepożądanych, takich jak uszkodzenie wątroby czy układu nerwowego.

Brak konsultacji z farmaceutą a bezpieczeństwo stosowania

Sprzedaż leków przeciwbólowych w miejscach takich jak supermarkety, kioski czy stacje benzynowe oznacza, że pacjent często nie ma możliwości skonsultowania się z farmaceutą. Brak takiej konsultacji może mieć poważne konsekwencje. Farmaceuci są wykwalifikowanymi specjalistami, którzy mogą pomóc w doborze odpowiedniego preparatu, określić optymalne dawkowanie oraz poinformować o potencjalnych przeciwwskazaniach i interakcjach.

W przypadku niekontrolowanej sprzedaży leków pacjenci mogą podejmować decyzje na podstawie niepełnych informacji. Na przykład, osoba cierpiąca na przewlekłe choroby, takie jak nadciśnienie tętnicze czy cukrzyca, może nie być świadoma, że stosowanie niektórych NLPZ może pogorszyć przebieg choroby podstawowej.

Brak konsultacji może także prowadzić do stosowania leków przeciwbólowych w sytuacjach, w których nie są one potrzebne. Na przykład, niektóre rodzaje bólu mogą wymagać interwencji medycznej lub zmiany stylu życia, a nie jedynie przyjmowania środków przeciwbólowych.

Niewłaściwe przechowywanie i dystrybucja leków

Jednym z niedocenianych zagrożeń związanych z lekami OTC jest ich niewłaściwe przechowywanie. W aptekach leki są przechowywane zgodnie z restrykcyjnymi normami, zapewniającymi zachowanie ich skuteczności i bezpieczeństwa. Tymczasem w innych punktach sprzedaży, takich jak sklepy czy stacje benzynowe, brak odpowiednich warunków przechowywania może wpływać na stabilność i jakość preparatów. Ekspozycja na wysoką temperaturę, wilgoć czy bezpośrednie światło słoneczne może prowadzić do degradacji substancji czynnych.

Nieodpowiednia dystrybucja leków może również wpływać na ich jakość. Wprowadzenie obostrzeń dotyczących miejsc sprzedaży mogłoby pomóc w eliminacji tego problemu, a jednocześnie przyczynić się do wzrostu świadomości pacjentów.

Podsumowanie

Leki przeciwbólowe bez recepty stanowią wygodne rozwiązanie w łagodzeniu dolegliwości bólowych, ale ich niewłaściwe stosowanie niesie poważne zagrożenia. Ograniczenie sprzedaży poza aptekami, edukacja społeczeństwa oraz świadome podejście do stosowania tych preparatów mogą przyczynić się do poprawy bezpieczeństwa. Przed sięgnięciem po lek warto skonsultować się z lekarzem lub farmaceutą, by uniknąć potencjalnych problemów zdrowotnych.

Bibliografia

1. https://bolczasopismo.pl/article/148034/pl