W fizjoterapii ból może być zarówno sygnałem ostrzegawczym, jak i elementem procesu leczenia. Jak rozpoznać „dobry” ból od tego, który powinien niepokoić? O przyczynach, rodzajach i skutkach bólu w fizjoterapii opowiedział Krzysztof Tabiszewski.

Krzysztof Tabiszewski jest doświadczonym fizjoterapeutą i terapeutą manualnym z Wrocławia, specjalizującym się w leczeniu przewlekłych dolegliwości bólowych. Jego podejście do terapii opiera się na dokładnej diagnozie i indywidualnym podejściu do każdego pacjenta. Ukończył studia magisterskie z fizjoterapii i regularnie poszerza swoją wiedzę poprzez specjalistyczne kursy. Ma na koncie ponad 25 000 przeprowadzonych terapii i ponad 230 godzin specjalistycznych szkoleń. Jego misją jest pomoc pacjentom, którzy stracili już nadzieję na wyleczenie, szczególnie w przypadkach, gdy konwencjonalne metody leczenia zawiodły. Ponadto prowadzi na Instagramie profil Dociekliwyfizjoteraputa, na którym dzieli się wiedzą z zakresu fizjoterapii.

Facebook: https://www.facebook.com/profile.php?id=100070717821548

Anna Łodzińska, Forum Terapii Bólu: Czym jest ból z punktu widzenia fizjoterapeuty?

 Krzysztof Tabiszewski: – Według Polskiego Towarzystwa Badania Bólu, ból to „przykre doznanie czuciowe i emocjonalne, związane lub przypominające doznanie związane z aktualnie występującym lub potencjalnym uszkodzeniem tkanek”. Jednak szczerze mówiąc, to dość dziwna definicja, prawda? Żaden z moich pacjentów nie opisałby bólu w ten sposób.

Z mojej perspektywy ból to niezwykle cenna informacja, która dostarcza mi ogrom wiadomości o pacjencie. Przede wszystkim zdradza, jaki mechanizm generuje ból. U jednych będzie dotyczył tkanki powięziowej, u innych może być związany z zastojem, a u kolejnych może wynikać z zaburzeń układu sympatycznego czy pozapiramidowego. Nie zapominajmy przy tym o psychosomatyce! Każdy przypadek jest inny i wymaga indywidualnego podejścia.

Ból to kluczowy element w procesie diagnostycznym i terapeutycznym. Pozwala mi lepiej zrozumieć, co dzieje się z organizmem pacjenta i jak mogę mu najskuteczniej pomóc.

Jakie są najczęstsze rodzaje bólu występujące w fizjoterapii?

– W mojej praktyce najczęściej spotykam się z dwoma charakterystycznymi rodzajami bólu. Pierwszy z nich to bóle związane z zastojem. Pacjenci często opisują je w bardzo specyficzny sposób, mówią: „Jak wstaję rano, to bardzo boli, ale jak się rozruszam, to już jest dobrze”. To typowy objaw, który wskazuje na problemy z krążeniem lub nagromadzeniem płynów w tkankach.

Drugi rodzaj, z którym często mam do czynienia, to przypadki zablokowań stawowych, szczególnie w obrębie kręgosłupa. Te sytuacje są dość dramatyczne – ból jest tak silny i obezwładniający, że pacjenci często nie są w stanie samodzielnie dotrzeć do gabinetu. Zdarza się, że przywożą ich krewni, albo ja sam udaję się na wizytę domową.

Czy te zablokowania stawowe mają jakieś charakterystyczne objawy?

– Tak, zdecydowanie. Najbardziej charakterystycznym objawem jest specyficzne ustawienie kręgosłupa. Pacjenci instynktownie przyjmują pozycję, która ma na celu ucieczkę przed bólem. To swego rodzaju mechanizm obronny organizmu, ale paradoksalnie może on prowadzić do dalszego pogłębienia problemu. Dlatego tak ważna jest szybka i profesjonalna interwencja fizjoterapeutyczna w takich przypadkach.

Jakie są najczęstsze przyczyny bólu w fizjoterapii?

– Długotrwała nieruchoma pozycja ciała to rzeczywiście jeden z głównych czynników przyczyniających się do bólów pleców. Kręgosłup, jako część układu ruchu, nie jest przystosowany do statycznego obciążenia. Co więcej, cały nasz układ ruchu „kalibruje się” właśnie poprzez ruch.

Kiedy ćwiczymy, biegamy czy nawet spacerujemy, dostarczamy układowi nerwowemu cennych informacji. Te informacje pozwalają mu optymalizować napięcie mięśni, ustawienie stawów i inne mechanizmy odpowiedzialne za prawidłowe funkcjonowanie ciała. To dlatego aktywność fizyczna jest tak istotna dla naszego zdrowia. Niestety, współczesny styl życia często stoi w sprzeczności z potrzebami naszego organizmu. Siedząca praca, długie godziny spędzane przed komputerem czy w samochodzie prowadzą do przeciążeń statycznych. Brak ruchu powoduje, że mięśnie tracą elastyczność i siłę, a kręgosłup staje się bardziej podatny na urazy i bóle.

To właśnie dlatego w mojej praktyce tak często spotykam się z pacjentami cierpiącymi na bóle związane z zastojem. Typowym objawem jest ból, który jest najsilniejszy rano, ale zmniejsza się po rozruszaniu. To jasny sygnał, że nasze ciało domaga się ruchu.

W jaki sposób fizjoterapia pomaga w leczeniu bólu?

– Naszym celem jest nie tylko złagodzenie bólu, ale także usunięcie jego przyczyn. Dzięki temu możemy zapobiec nawrotom i poprawić ogólne zdrowie pacjenta na dłuższą metę. Fizjoterapia nie tylko leczy, ale także uczy pacjentów, jak dbać o swoje ciało i unikać przyszłych problemów zdrowotnych.

Fizjoterapia odgrywa kluczową rolę w leczeniu bólu, ponieważ oferuje kompleksowe podejście do tego problemu. Zaczynamy od dokładnej diagnostyki, aby zidentyfikować źródło bólu. Oceniamy postawę, zakres ruchu, siłę mięśniową i elastyczność tkanek.

Jakie techniki stosuje się najczęściej w celu złagodzenia bólu?

– To bardzo dobre pytanie. Podejście do leczenia bólu w fizjoterapii zależy przede wszystkim od stanu pacjenta. Możemy wyróżnić trzy główne fazy: ostrą, podostrą i przewlekłą.

W stanie ostrym, gdy ból jest najbardziej intensywny, stosuję dosłownie kilka, ale za to maksymalnie skutecznych technik terapii manualnej. Celem jest szybkie złagodzenie bólu i umożliwienie pacjentowi podstawowego funkcjonowania.

Przechodząc do fazy podostrej, czas terapii się wydłuża. Możemy zrobić więcej, ale nadal skupiamy się głównie na technikach biernych – jako terapeuta wykonuję większość pracy. W tym okresie zaczynam też zalecać pacjentom 1–2 bezbolesne ćwiczenia do wykonywania w domu. To ważny krok w kierunku aktywizacji pacjenta.

W fazie przewlekłej fizjoterapia koncentruje się głównie na ćwiczeniach. Co ciekawe, na tym etapie możemy nawet pracować z pewnym poziomem bólu, zazwyczaj nie przekraczającym 2 na 10 w skali bólu. To pomaga pacjentowi odzyskać pełną funkcjonalność i zapobiega nawrotom.

Podsumowując, istotą fizjoterapii w leczeniu bólu jest stopniowe przejście od terapii biernych do aktywnych. Zaczynamy od wyciągnięcia pacjenta ze stanu ostrego za pomocą technik manualnych, a gdy jego stan na to pozwala, przechodzimy do coraz bardziej intensywnej pracy ćwiczeniowej. To podejście pozwala nie tylko złagodzić ból, ale także przywrócić pacjentowi pełną sprawność i zapobiec przyszłym problemom.

Czy każdy rodzaj bólu da się wyeliminować za pomocą fizjoterapii?

– Niestety, muszę przyznać, że nie każdy rodzaj bólu da się wyeliminować za pomocą samej fizjoterapii, choć bardzo bym tego chciał. W mojej praktyce widziałem zarówno niesamowite efekty pracy w przypadkach, gdzie lekarze mówili „to już tak będzie, nic z tym nie zrobimy”, jak i sytuacje, gdzie pozornie proste do rozwiązania schorzenia powodowały trwały ból. Nie ma tu jednoznacznej reguły.

Jedno jest jednak pewne: odkrycie pierwotnej przyczyny bólu jest kluczowe dla skutecznego leczenia. Czasem możemy bezpośrednio wpłynąć na tę przyczynę metodami fizjoterapeutycznymi, ale w niektórych przypadkach niezbędne jest wsparcie innych specjalistów, takich jak lekarz anestezjolog czy chirurg.

Weźmy na przykład uszkodzenie łąkotki w kolanie. W takim przypadku ból będzie się utrzymywał tak długo, dopóki chirurg nie zszyje lub nie usunie uszkodzonej części łąkotki. Fizjoterapia może pomóc w łagodzeniu objawów i przygotowaniu pacjenta do zabiegu, ale sama w sobie nie jest w stanie rozwiązać problemu.

Dlatego tak ważna jest współpraca między różnymi specjalistami w procesie leczenia. Fizjoterapia jest potężnym narzędziem, ale nie jest panaceum na wszystkie dolegliwości bólowe. Czasami najlepszym rozwiązaniem jest połączenie różnych metod leczenia, aby osiągnąć optymalny efekt dla pacjenta.

W jaki sposób można zapobiegać bólom kolan i stawów?

– Zapobieganie bólom kolan i stawów opiera się na kilku kluczowych elementach. Przede wszystkim, najważniejsze jest regularne ćwiczenie. Aktywność fizyczna wzmacnia mięśnie wokół stawów, poprawia ich stabilizację i zmniejsza ryzyko przeciążeń. Nawet proste ćwiczenia, takie jak przysiady, zakroki czy jazda na rowerze, mogą znacząco wpłynąć na zdrowie naszych stawów.

Jednak jeśli już pojawi się ból, nie warto czekać. Kluczowe jest szybkie zdiagnozowanie problemu i podjęcie leczenia. Im wcześniej zareagujemy, tym większe szanse na skuteczne rozwiązanie problemu i uniknięcie długotrwałych komplikacji.

Nie bez znaczenia jest też waga oraz dieta pacjenta. Nadwaga lub otyłość znacząco obciążają stawy. Każdy dodatkowy kilogram to dodatkowy nacisk na kolana, co przyspiesza zużycie chrząstki stawowej i zwiększa ryzyko bólu oraz zwyrodnień. Dlatego utrzymanie prawidłowej masy ciała jest tak istotne.

Podsumowując, regularna aktywność fizyczna, szybka reakcja na ból, utrzymanie prawidłowej wagi ciała i zdrowa dieta to klucz do zapobiegania bólom kolan i stawów.

Czy napięcie mięśniowe może powodować przewlekły ból głowy?

– Napięcie mięśniowe, szczególnie w obrębie szyi i karku, jest częstą przyczyną przewlekłych bólów głowy. Takie bóle nazywamy bólami głowy pochodzenia szyjnego lub cervicogennymi.

Charakterystyczne dla nich jest to, że zwykle zaczynają się w okolicy karku i promieniują do głowy, często jednostronnie. Pacjenci często odczuwają ograniczenie ruchomości szyi, napięcie mięśni karku i barków, a ból nasila się przy ruchach głową.

Jak sobie z tym radzić?

– Fizjoterapia oferuje szereg skutecznych metod leczenia. Terapia manualna pomaga rozluźnić napięte mięśnie, poprawić ruchomość stawów kręgosłupa szyjnego i zredukować ból. Indywidualnie dobrane ćwiczenia wzmacniają mięśnie stabilizujące kręgosłup, poprawiają postawę ciała i zwiększają zakres ruchu szyi. Masaż leczniczy głęboki masaż tkanek miękkich pomaga rozluźnić napięte mięśnie karku i barków, co często przynosi natychmiastową ulgę w bólu.

W celu zapobieganiu takim bólom, ważne jest dbanie o prawidłową postawę ciała w ciągu dnia, robienie regularnych przerw podczas pracy przy komputerze, wykonywanie codziennie prostych ćwiczeń rozciągających i wzmacniających szyję, unikanie długotrwałego przebywania w jednej pozycji, zadbanie o ergonomiczne stanowisko pracy oraz stosowanie technik relaksacyjnych do redukcji stresu. Ważny jest również odpowiedni materac i poduszka do spania. Stres często prowadzi do napięcia mięśni karku i barków, co może przyczyniać się do powstawania bólów głowy szyjnych. Dlatego tak ważne jest dbanie o równowagę psychiczną i regularne relaksowanie się.

Jakie złe nawyki mogą prowadzić do przewlekłego bólu?

– Złe nawyki, które mogą prowadzić do przewlekłego bólu, są różnorodne. Jednym z największych wrogów jest ignorowanie bólu i próba „wytrzymania go”. Nieleczony lub źle leczony ból może prowadzić do chronifikacji, czyli utrwalenia zmian w układzie nerwowym, co powoduje przejście bólu ostrego w przewlekły. Inne szkodliwe nawyki to długotrwałe siedzenie, brak aktywności fizycznej, niewłaściwe podnoszenie ciężarów oraz stres i napięcie emocjonalne. Ważne jest również utrzymanie prawidłowej wagi ciała, ponieważ nadwaga może zwiększać obciążenie stawów i prowadzić do bólu.

Aby uniknąć przewlekłego bólu, warto regularnie się ruszać, dbać o prawidłową postawę, unikać przeciążeń i reagować na pierwsze sygnały bólu, nie czekając aż problem się nasili.

Jakie ćwiczenia warto wykonywać codziennie, aby uniknąć bólu pleców i stawów?

– W zasadzie każde ćwiczenia mogą pomóc w zapobieganiu bólom pleców i stawów, o ile są wykonywane regularnie i prawidłowo. Świetnym wyborem są ćwiczenia rozciągające, takie jak joga czy pilates, które wzmacniają mięśnie głębokie i poprawiają stabilizację kręgosłupa. Pilates jest szczególnie skuteczny w redukcji napięć i wzmacnianiu mięśni odpowiedzialnych za utrzymanie prawidłowej postawy.

Ważne jest, aby dobrać aktywność do swoich możliwości i potrzeb. Nawet codzienne spacery czy proste ćwiczenia wzmacniające mogą przynieść ogromne korzyści. Klucz tkwi w systematyczności i odpowiedniej technice, dlatego warto skonsultować się z fizjoterapeutą, aby dobrać najlepszy zestaw ćwiczeń dla siebie.

Ale z drugiej strony bardzo staram się by ćwiczenia nie były przykrym obowiązkiem tylko frajdą i przyjemności! Dlatego tak ważne jest by dobrać odpowiednią aktywność fizyczną do konkretnej osoby

Czy dieta i nawodnienie mają wpływ na odczuwanie bólu?

– Dieta i nawodnienie mają ogromny wpływ na odczuwanie bólu. Prawidłowe nawodnienie jest kluczowe dla utrzymania elastyczności tkanek i zmniejszenia ryzyka bólu głowy, który może być jednym z pierwszych objawów odwodnienia. Woda pomaga w transporcie składników odżywczych i usuwaniu toksyn, co jest istotne dla zdrowia stawów.

Czy stres i emocje mogą nasilać ból fizyczny?

– Zdecydowanie tak, stres i napięcie emocjonalne mogą przyczyniać się do bólu pleców. W mojej praktyce, gdy podejrzewam taki związek, zawsze pytam pacjenta: „Czy zauważył Pan/Pani, że w okresach zwiększonego stresu ból się nasila?”. Jeśli pacjent potwierdza, to kluczowe staje się nie tylko leczenie objawów fizycznych, ale także nauczenie go skutecznych metod radzenia sobie ze stresem.

W takich przypadkach często zalecam kompleksowe podejście. Oprócz fizjoterapii, może być konieczna współpraca z psychologiem, psychoterapeutą, a czasem nawet psychiatrą. Taka interdyscyplinarna opieka pozwala na skuteczniejsze radzenie sobie zarówno z fizycznymi, jak i emocjonalnymi aspektami bólu.

Jakie techniki relaksacyjne mogą pomóc w redukcji bólu?

 – Istnieje wiele technik relaksacyjnych, które mogą być skuteczne w redukcji bólu, szczególnie tego, który ma związek ze stresem i napięciem emocjonalnym. W mojej praktyce często wykorzystuję elementy terapii psychosomatycznej, która pomaga pacjentom zrozumieć związek między umysłem a ciałem i nauczyć się radzić sobie z bólem na poziomie emocjonalnym.

Jedną z podstawowych technik, którą stosuję, jest oddech. Skupienie się na oddechu i jego jakości, głębokości oraz rytmie może pomóc zakotwiczyć się w teraźniejszości i zmniejszyć napięcie. Często zapominamy o tym, jak ważny jest oddech, a on może być potężnym narzędziem w redukcji stresu i bólu.