Fitoterapia w terapii bólu – które zioła mają potwierdzone działanie?

7 października 2025 . Joanna Jaroszewska

Reading Time: < 1 minute

Ból pozostaje jednym z najczęstszych powodów zgłaszania się pacjentów do lekarza. Pomimo znacznego postępu w zakresie farmakoterapii bólu, istnieje wciąż wiele sytuacji klinicznych, w których skuteczność leczenia jest ograniczona lub towarzyszy mu szereg działań niepożądanych. W tym kontekście coraz większym zainteresowaniem cieszy się fitoterapia, czyli wykorzystanie roślin leczniczych oraz ich wyciągów w celu łagodzenia objawów bólowych. Ich potencjał terapeutyczny bywa znaczący, choć wymaga umiejętnego zastosowania i świadomości ograniczeń, jakie niesie stosowanie naturalnych preparatów.

Mechanizmy działania ziół przeciwbólowych

Działanie przeciwbólowe roślin leczniczych opiera się najczęściej na kilku uzupełniających się mechanizmach. Pierwszym z nich jest hamowanie procesów zapalnych, które leżą u podłoża wielu stanów bólowych. Składniki roślinne, takie jak flawonoidy czy kwasy fenolowe, mogą wpływać na aktywność enzymów odpowiedzialnych za syntezę prostaglandyn (np. cyklooksygenazy) oraz modulować wytwarzanie cytokin prozapalnych.

Drugim istotnym mechanizmem jest działanie antyoksydacyjne. Wiele ziół ogranicza stres oksydacyjny, który odgrywa rolę w podtrzymywaniu stanu zapalnego i uszkodzeniu tkanek. Z kolei niektóre rośliny wpływają na układ nerwowy, modulując aktywność receptorów bólowych, poprawiając mikrokrążenie oraz zmniejszając napięcie mięśniowe. Wreszcie – część z nich oddziałuje pośrednio, poprzez poprawę nastroju, redukcję stresu lub działanie uspokajające, co również może wpływać na percepcję bólu.

Przegląd roślin o potencjale analgetycznym

Kurkuma

Kurkuma jest jedną z najlepiej poznanych roślin o działaniu przeciwzapalnym i przeciwbólowym. Zawiera kurkuminę – związek o silnych właściwościach antyoksydacyjnych, który moduluje liczne szlaki biochemiczne związane z procesem zapalnym. Regularne stosowanie preparatów z kurkumą może wspierać łagodzenie bólu stawów, mięśni oraz objawów towarzyszących chorobie zwyrodnieniowej. Kurkumina wpływa również na obniżenie aktywności wolnych rodników, poprawia funkcjonowanie komórek odpornościowych i przyspiesza regenerację tkanek. Ze względu na niską biodostępność kurkuminy, zaleca się stosowanie preparatów zawierających związki zwiększające jej wchłanianie, takie jak piperyna.

Boswellia serrata

Boswellia to drzewo rosnące w rejonach Indii, którego żywica jest źródłem cennych kwasów bosweliowych. Wykazują one działanie przeciwzapalne poprzez hamowanie enzymów odpowiedzialnych za powstawanie leukotrienów – substancji nasilających proces zapalny. Preparaty z Boswellii są szczególnie polecane osobom cierpiącym na bóle stawowe czy bóle kręgosłupa. Długotrwałe stosowanie może prowadzić do poprawy ruchomości stawów i zmniejszenia obrzęku, przy jednoczesnym ograniczeniu uczucia sztywności. Boswellia działa również łagodnie uspokajająco i poprawia mikrokrążenie w obrębie tkanek objętych stanem zapalnym.

Imbir lekarski

Imbir jest jedną z najstarszych roślin stosowanych w medycynie naturalnej. Zawiera gingerole i shogaole, które wykazują działanie przeciwzapalne i przeciwbólowe. Substancje te ograniczają wytwarzanie prostaglandyn oraz hamują aktywność enzymów cyklooksygenazy, podobnie jak niektóre leki przeciwzapalne. Imbir wspiera również krążenie krwi, co sprzyja rozluźnieniu napiętych mięśni i redukcji bólu pourazowego lub przeciążeniowego. W badaniach obserwuje się, że jego regularne stosowanie może łagodzić bóle miesiączkowe, bóle głowy czy bóle mięśni po wysiłku fizycznym.

Dziurawiec zwyczajny

Dziurawiec znany jest przede wszystkim jako naturalny środek wspierający równowagę emocjonalną, jednak coraz częściej zwraca się uwagę na jego potencjał przeciwbólowy. Zawarte w nim hiperycyna i hyperforyna wpływają na układ serotoninergiczny i dopaminergiczny, co może przyczyniać się do redukcji bólu neuropatycznego i przewlekłego. Dziurawiec oddziałuje również rozkurczowo na mięśnie gładkie, łagodzi napięcie i poprawia jakość snu, dzięki czemu bywa pomocny w dolegliwościach o charakterze psychosomatycznym, w których ból współwystępuje ze stresem lub obniżeniem nastroju.

Arcydzięgiel litwor

Arcydzięgiel to roślina o silnym działaniu rozkurczowym i uspokajającym, wykorzystywana w łagodzeniu bólów kolkowych, napięciowych i menstruacyjnych. Zawiera kumaryny, olejki eteryczne oraz flawonoidy, które wpływają na napięcie mięśni gładkich przewodu pokarmowego oraz macicy. Jego regularne stosowanie może przynosić ulgę w bólach związanych z napięciem emocjonalnym lub zaburzeniami trawienia. W połączeniu z melisą lub kozłkiem lekarskim działa synergicznie, zmniejszając napięcie nerwowe i odczuwanie bólu.

Mięta pieprzowa

Mięta pieprzowa zawiera mentol, który działa chłodząco, przeciwbólowo i rozkurczowo. Wykazuje zdolność do modulacji receptorów TRPM8 odpowiedzialnych za odczuwanie zimna, co daje wrażenie ulgi i zmniejsza przewodzenie bodźców bólowych. Olejek z mięty pieprzowej stosowany miejscowo łagodzi bóle mięśni, napięciowe bóle głowy oraz bóle stawowe. Dodatkowo wpływa korzystnie na trawienie i łagodzi bóle brzucha o podłożu skurczowym.

Rozmaryn lekarski

Rozmaryn jest rośliną bogatą w kwas rozmarynowy i karnozowy – silne przeciwutleniacze o działaniu przeciwzapalnym. Preparaty z rozmarynu mogą zmniejszać napięcie mięśni, poprawiać mikrokrążenie oraz łagodzić ból w obrębie mięśni i stawów. Napary i olejki eteryczne z rozmarynu stosuje się również zewnętrznie w formie okładów lub kąpieli. Działa pobudzająco, dzięki czemu szczególnie dobrze sprawdza się u osób z bólem połączonym z uczuciem zmęczenia i spadkiem energii.

Wierzba biała

Wierzba biała stanowi naturalne źródło salicyny, związku chemicznego będącego prekursorem kwasu salicylowego. Działa przeciwzapalnie, przeciwgorączkowo i przeciwbólowo. Jej zastosowanie obejmuje bóle stawowe, reumatyczne i bóle głowy. W odróżnieniu od syntetycznych salicylanów, ekstrakty z kory wierzby wykazują łagodniejsze działanie na błonę śluzową żołądka, co czyni je bezpieczniejszą alternatywą w łagodnych dolegliwościach bólowych.

Znaczenie bezpieczeństwa i jakości preparatów

W kontekście stosowania ziół przeciwbólowych niezwykle ważne jest przestrzeganie zasad bezpieczeństwa. Choć fitoterapia jest często postrzegana jako metoda naturalna, nie jest pozbawiona potencjalnych skutków ubocznych. Rośliny mogą wchodzić w interakcje z lekami syntetycznymi, wpływać na metabolizm wątrobowy, ciśnienie krwi czy proces krzepnięcia. Wiele preparatów dostępnych w sprzedaży nie jest standaryzowanych, co oznacza, że zawartość substancji aktywnych może się znacznie różnić. Dlatego zawsze zaleca się, aby stosowanie preparatów ziołowych w terapii bólu odbywało się pod kontrolą lekarza lub farmaceuty, szczególnie u osób przewlekle chorych lub przyjmujących inne leki.

Podsumowanie

Fitoterapia stanowi cenne uzupełnienie klasycznych metod leczenia bólu. Odpowiednio dobrane rośliny mogą łagodzić dolegliwości bólowe, poprawiać komfort życia pacjentów oraz redukować zapotrzebowanie na leki syntetyczne. Kurkuma, Boswellia, imbir czy dziurawiec, to przykłady ziół, których skuteczność została potwierdzona w praktyce klinicznej i obserwacjach terapeutycznych. Ich działanie obejmuje szerokie spektrum mechanizmów – od hamowania procesów zapalnych po wpływ na układ nerwowy i naczyniowy.

Bibliografia

https://www.researchgate.net/profile/Artur-Baranowski/publication/342690954_Fauna_motyli_Lepidoptera_rezerwatuLas_Piwnicki_dynamika_zmian_oraz_obserwacje_nowych_gatunkow/links/5f00a2f945851550508ab845/Fauna-motyli-Lepidoptera-rezerwatuLas-Piwnicki-dynamika-zmian-oraz-obserwacje-nowych-gatunkow.pdf#page=45

Więcej artykułów znajdziesz na stronie głównej

Tagi: fitoterapia, leczenie bólu