Ból przewlekły stanowi jedno z największych wyzwań współczesnej medycyny rehabilitacyjnej. Często wiąże się z długotrwałym ograniczeniem sprawności, spadkiem jakości życia i koniecznością stosowania leków przeciwbólowych, które mogą powodować działania niepożądane. W poszukiwaniu skutecznych, ale jednocześnie bezpiecznych metod leczenia bólu, coraz większą uwagę zwraca się na fizykoterapię, a w szczególności – na terapię falą uderzeniową.

Fala uderzeniowa (shock wave therapy, SWT) to metoda, która wywodzi się z urologii, gdzie już w latach 80. XX wieku była z powodzeniem stosowana do nieinwazyjnego kruszenia kamieni nerkowych (litotrypsji). Z czasem zauważono, że energia fal uderzeniowych może również stymulować procesy regeneracyjne w tkankach miękkich i skutecznie redukować ból. Obecnie terapia ta znajduje szerokie zastosowanie w ortopedii, rehabilitacji, medycynie sportowej, a nawet dermatologii i medycynie estetycznej.

Czym dokładnie jest fala uderzeniowa?

Fala uderzeniowa to fala mechaniczna o wysokiej amplitudzie ciśnienia i bardzo krótkim czasie narastania (<10 ns). W odróżnieniu od tradycyjnych metod elektro- lub magnetoterapii, SWT wykorzystuje energię mechaniczną, która przenika w głąb tkanek, inicjując szereg reakcji biologicznych.

W zależności od typu generowanej fali wyróżnia się:

• Fale radialne (RSWT) – rozpraszają się w kształcie wachlarza, docierają na głębokość do ok. 3–4 cm. Są bardziej powierzchowne, dlatego stosuje się je głównie w terapii tkanek miękkich (np. punkty spustowe, zapalenia ścięgien).
• Fale skupione (ESWT) – ich energia koncentruje się w jednym punkcie na głębokości nawet 10 cm. Są precyzyjniejsze i bardziej intensywne, dzięki czemu mogą być stosowane w leczeniu głębszych struktur anatomicznych.

Nowoczesne urządzenia terapeutyczne pozwalają regulować parametry impulsów, co umożliwia indywidualne dopasowanie terapii do potrzeb konkretnego pacjenta.

Mechanizmy biologiczne działania

Efekty terapeutyczne fali uderzeniowej są wynikiem zarówno oddziaływania mechanicznego, jak i stymulacji procesów biologicznych:

1. Mechaniczne rozbicie zwapnień i zwłóknień – fala uderzeniowa działa jak mikromłot, rozbijając patologiczne zwapnienia w obrębie ścięgien i przyczepów mięśni.
2. Indukcja angiogenezy – zwiększenie lokalnego przepływu krwi poprzez tworzenie nowych naczyń włosowatych, co sprzyja regeneracji.
3. Stymulacja metabolizmu komórkowego – aktywacja fibroblastów i komórek macierzystych przyspiesza procesy naprawcze.
4. Wpływ na układ nerwowy – hamowanie przewodnictwa bólowego poprzez zmniejszenie aktywności włókien C i modulację neuroprzekaźników.
5. Efekt przeciwzapalny – redukcja poziomu cytokin prozapalnych i stymulacja mechanizmów przeciwzapalnych.

Wskazania kliniczne – co można leczyć falą uderzeniową?

Schorzenia ortopedyczne i przeciążeniowe

• Ostroga piętowa i zapalenie rozcięgna podeszwowego – jedna z najlepiej udokumentowanych skuteczności terapii; fala uderzeniowa pomaga zmniejszyć ból i poprawić funkcję stopy.
• Łokieć tenisisty i golfisty – entezopatie wynikające z przeciążenia przyczepów mięśni prostowników i zginaczy.
• Zespół bolesnego barku – w tym wapniejące zapalenie stożka rotatorów, gdzie fala uderzeniowa wspomaga rozbicie złogów wapniowych.
• Zespół pasma biodrowo-piszczelowego, kolano biegacza, kolano skoczka – częste schorzenia sportowe dobrze reagujące na SWT.
• Zapalenie ścięgna Achillesa – szczególnie w postaciach przewlekłych, często opornych na standardowe leczenie.

Bóle mięśniowo-powięziowe

• Terapia punktów spustowych w obrębie mięśni karku, grzbietu, pośladków i kończyn.
• Leczenie fibromialgii – jako element uzupełniający terapię multidyscyplinarną.

Inne zastosowania

• Opóźnione zrosty kostne i złamania zmęczeniowe – fala uderzeniowa stymuluje osteogenezę.
• Cellulit i blizny – zastosowanie w medycynie estetycznej dzięki poprawie mikrokrążenia i elastyczności tkanek.

Skuteczność terapii – co mówią badania?

Badania kliniczne i obserwacyjne wskazują na wysoką skuteczność terapii falą uderzeniową, szczególnie w leczeniu entezopatii i zespołów przeciążeniowych. Przykładowo:

• W badaniu opublikowanym w czasopiśmie „Praktyczna Fizjoterapia i Rehabilitacja” skuteczność SWT w leczeniu ostrogi piętowej oceniono na ponad 80% redukcji bólu po 3–5 zabiegach.
• Metaanalizy potwierdzają, że SWT przewyższa placebo i inne formy terapii (np. ultradźwięki) w zmniejszaniu bólu i poprawie funkcji u pacjentów z zespołem bolesnego barku czy zapaleniem ścięgna Achillesa.
• Według danych praktyków, już po pierwszym zabiegu wielu pacjentów zgłasza zauważalną poprawę.

Przebieg terapii – jak wygląda zabieg?

Typowy zabieg trwa od 5 do 15 minut. Procedura jest nieinwazyjna i nie wymaga znieczulenia. Terapeuta przykład głowicę urządzenia do skóry, aplikując od 1000 do 4000 impulsów na obszar objęty bólem. Zabieg może powodować chwilowy dyskomfort, szczególnie w miejscach bardzo wrażliwych, ale nie jest bolesny.

Zalecana liczba zabiegów to zazwyczaj 3–6, wykonywanych w odstępach co 5–10 dni. Efekty terapii są często widoczne już po pierwszych sesjach, ale pełne korzyści terapeutyczne mogą się pojawić nawet po kilku tygodniach od zakończenia serii.

Przeciwwskazania i środki ostrożności

Choć fala uderzeniowa jest uznawana za metodę bezpieczną, istnieją pewne przeciwwskazania:

• ciąża
• aktywne infekcje w miejscu zabiegu
• nowotwory
• zaburzenia krzepnięcia krwi
• zakrzepica
• obecność implantów elektronicznych (np. rozrusznika serca)
• dzieci i młodzież z niezakończonym wzrostem kostnym

Zawsze przed rozpoczęciem terapii konieczna jest konsultacja z lekarzem lub fizjoterapeutą.

Zalety terapii falą uderzeniową

• Bezpieczeństwo i brak działań ubocznych – brak ryzyka uzależnienia, jak w przypadku farmakoterapii.
• Nieinwazyjność – brak potrzeby hospitalizacji czy znieczulenia.
• Krótki czas terapii – szybkie efekty przy małej liczbie sesji.
• Zastosowanie u sportowców i osób aktywnych fizycznie – skrócenie czasu rekonwalescencji i szybszy powrót do formy.
• Wysoka skuteczność – zwłaszcza w terapii przewlekłego bólu mięśniowo-szkieletowego.

Podsumowanie

Terapia falą uderzeniową stanowi ważny element współczesnej rehabilitacji bólu. Dzięki synergii efektów biologicznych i mechanicznych SWT umożliwia skuteczne leczenie wielu schorzeń układu ruchu, zwłaszcza w przypadkach przewlekłych, opornych na inne formy terapii. Rosnąca liczba badań naukowych i pozytywne doświadczenia kliniczne sprawiają, że fala uderzeniowa znajduje coraz szersze zastosowanie zarówno w gabinetach fizjoterapeutycznych, jak i w praktyce sportowej czy ortopedycznej.

Dla pacjentów oznacza to dostęp do metody, która nie tylko łagodzi ból, ale również wspiera naturalne procesy regeneracyjne organizmu – bez leków, bez operacji, bez długiej rekonwalescencji.

Bibliografia

1. https://multimed.pl/baza-wiedzy/rehabilitacja/fala-uderzeniowa-skuteczna-metoda-leczenia-bolu
2. https://www.praktycznafizjoterapia.pl/artykul/zastosowanie-fali-uderzeniowej-w-rehabilitacji