Depresja jest jednym z najpowszechniejszych zaburzeń psychicznych na świecie, dotykającym miliony ludzi każdego roku. Charakteryzuje się przewlekłym uczuciem smutku, utratą zainteresowania codziennymi aktywnościami oraz różnorodnymi objawami somatycznymi. Jednym z najczęściej występujących, a zarazem często niedocenianych objawów depresji, jest ból fizyczny. Relacja między depresją a bólem jest skomplikowana i dwukierunkowa: depresja może prowadzić do odczuwania bólu, a przewlekły ból może zwiększać ryzyko wystąpienia depresji. Zrozumienie tego związku jest niezbędne dla skutecznej diagnozy i leczenia obu tych stanów.

Częstość współwystępowania bólu i depresji

Badania wskazują, że ból jest częstym towarzyszem depresji. Szacuje się, że około 65% osób cierpiących na depresję doświadcza różnych dolegliwości bólowych. Najczęściej dotyczą one głowy (napięciowe bóle głowy), pleców, mięśni czy stawów. Ból może również manifestować się w klatce piersiowej, często opisywany jako „ciężar na sercu”, czy też jako pieczenie skóry lub błon śluzowych. W przypadku tzw. depresji maskowanej, objawy somatyczne, takie jak ból, bezsenność czy brak apetytu, mogą dominować, utrudniając tym samym prawidłową diagnozę.

Problem polega na tym, że wielu pacjentów koncentruje się jedynie na objawach fizycznych i szuka pomocy u specjalistów zajmujących się leczeniem bólu, np. neurologów, ortopedów czy reumatologów. To sprawia, że rzeczywiste podłoże problemu, czyli depresja, pozostaje niezdiagnozowane. Dlatego tak ważna jest świadomość lekarzy różnych specjalizacji dotycząca współwystępowania tych schorzeń oraz konieczności całościowej oceny stanu pacjenta.

Mechanizmy neurobiologiczne łączące depresję i ból

Depresja i ból dzielą wspólne ścieżki neurobiologiczne, co tłumaczy ich częste współwystępowanie. Oba stany związane są z dysfunkcją układów serotoninergicznego i noradrenergicznego w mózgu. Neuroprzekaźniki te są niezwykle ważne zarówno w regulacji nastroju, jak i percepcji bólu. Ich niedobór może prowadzić do zwiększonej wrażliwości na bodźce bólowe oraz obniżenia nastroju.

Ponadto, w obu przypadkach obserwuje się podwyższone stężenie cytokin prozapalnych oraz zmiany w aktywności neurotrofin, co może wpływać na percepcję bólu i nastrój. Badania obrazowe mózgu wykazują, że zarówno w depresji, jak i w przewlekłym bólu, dochodzi do podobnych zmian w aktywności kory obręczy, regionu odpowiedzialnego za przetwarzanie emocji i bólu.

Leczenie depresji i bólu

Leki przeciwdepresyjne (LPD) często są niezbędne w leczeniu współistniejącej depresji i bólu. Ich działanie przeciwbólowe zostało zaobserwowane już w latach 60. XX wieku, a od tego czasu wiele badań potwierdziło ich skuteczność.

LPD działają przeciwbólowo poprzez kilka mechanizmów:

• Zmniejszają nasilenie bólu i podnoszą jego próg odczuwania, łamiąc błędne koło ból – lęk – depresja – bezsenność.
• Modulują układy neuroprzekaźnikowe, zwłaszcza serotoninergiczny i noradrenergiczny, co prowadzi do zmniejszenia percepcji bólu.
• Redukują poziom cytokin prozapalnych (np. TNF-α, IL-6), które są mediatorami bólu i depresji.
• Oddziałują na struktury OUN odpowiedzialne za percepcję bólu oraz układy opioidowy i glutamatergiczny.

Efekt przeciwbólowy LPD często pojawia się szybciej niż ich działanie przeciwdepresyjne, co sprawia, że mogą być skuteczną opcją terapeutyczną nawet u pacjentów, którzy nie wykazują objawów depresyjnych.

Podsumowanie

Związek między depresją a bólem jest niezwykle silny i złożony. Osoby cierpiące na depresję często doświadczają bólu, a osoby zmagające się z przewlekłym bólem mają podwyższone ryzyko rozwoju depresji. Wspólne mechanizmy neurobiologiczne łączące oba te stany wskazują na konieczność całościowego podejścia do leczenia pacjentów, uwzględniającego zarówno aspekty psychiczne, jak i fizyczne.

Diagnoza współwystępujących zaburzeń wymaga świadomości zarówno lekarzy podstawowej opieki zdrowotnej, jak i specjalistów zajmujących się leczeniem bólu. Zastosowanie odpowiedniej farmakoterapii, psychoterapii oraz metod wspomagających może przyczynić się do poprawy jakości życia pacjentów, zmniejszając zarówno nasilenie bólu, jak i objawów depresyjnych.

Bibliografia:

1. Wierzbiński P. Depression and pain. Lekarz POZ. 2018;4(4):321-330.
2. https://www.mp.pl/bol/badania/72477,jak-czesto-bol-towarzyszy-depresji