Przetrwały ból pooperacyjny to patologiczny ból utrzymujący się po operacji, mimo wygojenia tkanek. Ten rodzaj bólu znacząco wpływa na aktywność i jakość życia pacjentów. Istnieje jednak kilka sposobów, by skutecznie mu zapobiegać.

Przetrwały ból pooperacyjny najczęściej wynika z uszkodzenia struktur obwodowego układu nerwowego i przyjmuje wówczas postać bólu neuropatycznego. Niekiedy zdarza się, że przetrwały ból pooperacyjny związany jest z rozwojem stanu zapalnego w obrębie pola operacyjnego lub ma charakter psychogenny. Częstość występowania tego problemu klinicznego szacuje się na 5 do 70 proc.

Jak rozpoznać przetrwały ból pooperacyjny?

Ból przetrwały rozwija lub nasila się po procedurze chirurgicznej – stanowi kontynuację ostrego bólu pooperacyjnego, ale może również rozwijać się po okresie bezbólowym. Ten patologiczny rodzaj bólu trwa przynajmniej 3-6 miesięcy i znacznie wpływa na jakość życia. Najczęściej ma charakter bólu neuropatycznego, jednak z czasem może wystąpić jego komponent ośrodkowy lub funkcjonalny.

Rozpoznanie bólu przetrwałego stawia się po wykluczeniu innych przyczyn, np. nawrotu nowotworu, infekcji czy nawrotu choroby. Najczęściej występuje po następujących procedurach chirurgicznych:

• amputacji kończyny,
• torakotomii,
• mastektomii,
• cholecystektomii,
• nieskutecznej operacji kręgosłupa z powodu dyskopatii,
• histerektomii,
• operacjach przepukliny pachwinowej,
• alloplastyce stawu biodrowego.

Występowanie bólu przetrwałego może być związane zarówno z pacjentem (wiek, płeć, czynniki genetyczne, psychologiczne), jak i zabiegiem operacyjnym (rodzaj znieczulenia, stopień uszkodzenia tkanek, czas trwania zabiegu, miejsce operacji, technika zabiegu, okołooperacyjne uszkodzenie nerwów) ora z leczeniem. Im bardziej rozległy zabieg operacyjny, tym wystąpienie przetrwałego bólu pooperacyjnego jest większe. Dlatego też w przeciwdziałaniu temu problemowi zaleca się stosowanie małoinwazyjnych metod chirurgicznych w połączeniu z analgezją multimodalną. Jednak najważniejszym czynnikiem prowadzącym do rozwoju przetrwałego bólu pooperacyjnego jest nieskutecznie leczony ból pooperacyjny.

Jak leczyć przetrwały ból pooperacyjny?

Leczenie przetrwałego bólu pooperacyjnego powinno być wielokierunkowe i uwzględniać metody psychologiczne. Ważna jest także odpowiednia ocena bólu, jego mechanizm i nasilenie.

Jeżeli jest to możliwe pod względem anatomicznym i technicznym, wskazane jest wdrożenie postępowania przyczynowego. Obejmuje ono na przykład zespolenie uszkodzonego nerwu. Niestety metoda ta możliwa jest tylko u ograniczonej liczby pacjentów, dlatego u pozostałych należy wdrożyć leczenie objawowe.

Ze względu na to, że przetrwały ból pooperacyjny ma zazwyczaj charakter neuropatyczny, w jego leczeniu stosowane są środki wskazane do uśmierzania tego rodzaju bólu. Są to (w zależności od sytuacji):

• leki przeciwdepresyjne (trójcykliczne leki przeciwdepresyjne, selektywne inhibitory wychwytu zwrotnego serotoniny i noradrenaliny),
• leki przeciwpadaczkowe (pregabalina, gabapentyna),
• opioidy.

Można również stosować leczenie miejscowe, gdy ból jest zlokalizowany w konkretnym miejscu, np. plastry z 5% lignokainą lub 8% kapsaicyną. W niektórych grupach pacjentów może być konieczne zastosowanie technik bardziej interwencyjnych, np. blokada nerwów obwodowych, blokada współczulnych czy zabiegi neurodestrukcji (kriolezja, termolezja).

Leczenie należy połączyć z psychoterapią i fizjoterapią.

Jak zapobiegać przetrwałemu bólowi pooperacyjnemu?

Ból przetrwały może znacznie wpływać na jakość życia i aktywność pacjenta, dlatego ważne jest wdrożenie procedur, które mogą mu skutecznie zapobiegać.

Wśród najważniejszych wymienia się stosowanie precyzyjnej, oszczędzającej i jak najmniej inwazyjnej procedury chirurgicznej. Ważne jest również okołooperacyjne postępowanie anestezjologiczne, stosowanie metod o potwierdzonej skuteczności (np. znieczulenie zewnątrzoponowe, blokada nerwów obwodowych, ciągła infiltracja rany pooperacyjnej). Niemniej istotne jest także jakościowe uśmierzanie bólu pooperacyjnego, polegające na stosowaniu dostosowanych do pacjenta i rodzaju bólu leków przeciwbólowych.

Pacjenci mogą również sami zmniejszyć ryzyko przetrwałego bólu pooperacyjnego, dbając o swój stan emocjonalny i dobre nastawienie przed operacją. Jeżeli jest taka potrzeba – wskazane jest skorzystanie z pomocy psychologa, psychoterapii lub wizyty u lekarza psychiatry. Pacjenci powinni również zgłaszać personelowi medycznemu wszystkie dolegliwości.

Źródła:

1. https://www.mp.pl/bol/ekspert/275471,przetrwaly-bol-pooperacyjny
2. https://niemusibolec.com/index.php/2020/12/16/przetrwaly-bol-pooperacyjny/