Ostry ból stawów to nagłe wystąpienie dolegliwości bólowych w jednym lub kilku stawach, które stanowi częsty powód zgłoszenia się pacjentów do lekarza pierwszego kontaktu, ortopedy, reumatologa lub na oddział ratunkowy. Ze względu na szerokie spektrum przyczyn, postępowanie w takim przypadku wymaga umiejętnego różnicowania między stanami nagłymi, które zagrażają trwałemu uszkodzeniu stawu, a dolegliwościami o łagodniejszym przebiegu. Wczesne rozpoznanie etiologii i szybkie wdrożenie terapii mają największe znaczenie dla ograniczenia destrukcji stawu i zapobieżenia przewlekłemu bólowi.

Charakterystyka ostrego bólu stawów

Ostry ból stawów definiuje się jako nagłe lub szybko narastające dolegliwości utrzymujące się zazwyczaj krócej niż 6 tygodni. Może obejmować jeden staw (ból monoartykularny), kilka stawów (oligoartykularny) lub wiele stawów jednocześnie (polia­rtikularny). W obrazie klinicznym często towarzyszy mu obrzęk, ocieplenie, zaczerwienienie skóry nad stawem, ograniczenie ruchomości oraz objawy ogólne, takie jak gorączka czy złe samopoczucie.

Z punktu widzenia patofizjologicznego wyróżnia się dwa główne mechanizmy bólu:

• mechaniczny, wynikający z przeciążenia, urazu lub mikrourazu struktur stawowych,
• zapalny, w którym ból nasila się po okresie spoczynku, a towarzyszy mu sztywność poranna i obrzęk.

Różnicowanie tych mechanizmów już na etapie wywiadu pozwala lekarzowi lepiej zaplanować diagnostykę i leczenie.

Jakie są najczęstsze przyczyny ostrego bólu stawów?

Uraz lub przeciążenie

Do najczęstszych przyczyn ostrego bólu należy uraz – skręcenie, zwichnięcie lub stłuczenie stawu. Ból pojawia się bezpośrednio po incydencie, często z obrzękiem i ograniczeniem ruchu. Może być też efektem przeciążenia, np. po intensywnym wysiłku fizycznym, długotrwałym chodzeniu czy pracy w wymuszonej pozycji.

Zapalenie stawu o etiologii kryształkowej

Nagły, bardzo silny ból jednego stawu, często stawu śródstopno-paliczkowego, kolanowego lub skokowego, może świadczyć o napadzie dny moczanowej lub zapaleniu wywołanym przez odkładanie kryształów pirofosforanu wapnia (pseudodna). Charakteryzuje się to gwałtownym początkiem, dużym obrzękiem i zaczerwienieniem, często z gorączką.

Septyczne zapalenie stawu

To stan wymagający pilnej interwencji. Występuje, gdy do jamy stawu dostają się drobnoustroje – najczęściej bakterie – powodując silny ból, obrzęk, zaczerwienienie i ograniczenie ruchomości. Nierzadko towarzyszy mu gorączka i dreszcze. Bez szybkiego leczenia może dojść do zniszczenia struktur stawowych w ciągu kilku dni.

Wczesne zapalenie stawów o podłożu autoimmunologicznym

Wczesna faza chorób zapalnych, takich jak reumatoidalne zapalenie stawów, może manifestować się jako ostry ból jednego lub kilku stawów. Początkowo objawy mogą ustępować samoistnie, jednak z czasem stają się przewlekłe. Wczesne rozpoznanie i wdrożenie terapii modyfikującej przebieg choroby znacząco zwiększa szansę na remisję i uniknięcie deformacji.

Inne przyczyny

Do innych przyczyn należą zakażenia wirusowe, reakcje polekowe, stany zapalne po szczepieniach, choroby metaboliczne, zaburzenia endokrynologiczne oraz epizody zapalne w przebiegu chorób układowych tkanki łącznej.

Jak diagnozować ostry ból stawów?

Wywiad i badanie fizykalne

Pierwszym etapem diagnostyki jest dokładny wywiad. Należy ustalić czas pojawienia się bólu, lokalizację, dynamikę narastania objawów, obecność wcześniejszych epizodów, objawy ogólne oraz czynniki ryzyka – takie jak uraz, infekcja, nowy lek, choroba przewlekła czy immunosupresja.

W badaniu fizykalnym ocenia się obrzęk, ciepłotę i zaczerwienienie skóry nad stawem, zakres ruchomości, występowanie bólu przy ruchu oraz obecność wysięku. Wskazane jest także porównanie z symetrycznym stawem po stronie przeciwnej.

Badania laboratoryjne

W większości przypadków pomocne są:

• OB i CRP – ocena stopnia zapalenia,
• morfologia – ewentualna leukocytoza,
• kwas moczowy – przy podejrzeniu dny moczanowej,
• czynniki immunologiczne – RF, anty-CCP przy podejrzeniu chorób autoimmunologicznych,
• badania mikrobiologiczne płynu stawowego – w celu potwierdzenia lub wykluczenia infekcji.

Punkcja stawu

Jest podstawowym badaniem przy ostrym bólu jednego stawu. Analiza płynu stawowego pozwala odróżnić proces zapalny od niezapalnego, rozpoznać obecność kryształów lub drobnoustrojów. W przypadku zapalenia septycznego jest to procedura ratująca staw przed destrukcją.

Badania obrazowe

RTG pozwala wykryć złamania, zwapnienia i zmiany zwyrodnieniowe. USG wykazuje wysięk, zgrubienie błony maziowej i zapalenie tkanek miękkich. Z kolei rezonans magnetyczny stosuje się przy podejrzeniu zmian wewnątrzstawowych, nieuchwytnych w badaniu rentgenowskim.

Postępowanie terapeutyczne

Leczenie objawowe

Podstawą terapii w ostrym bólu stawów jest redukcja bólu i zapalenia. Stosuje się:

• niesteroidowe leki przeciwzapalne (NLPZ) – doustnie lub miejscowo,
• paracetamol – u pacjentów z przeciwwskazaniami do NLPZ,
• zimne okłady – zmniejszają obrzęk i łagodzą stan zapalny,
• odciążenie stawu – unikanie ruchów nasilających ból, w razie potrzeby orteza lub stabilizator.

W ciężkich przypadkach, przy dużym obrzęku lub silnym zapaleniu, możliwe jest krótkotrwałe zastosowanie glikokortykosteroidów doustnie lub dostawowo.

Leczenie przyczynowe

• Uraz lub przeciążenie – metoda RICE (odpoczynek, zimne okłady, ucisk, uniesienie kończyny), a następnie fizjoterapia poprawiająca stabilizację stawu.
• Zapalenie o etiologii kryształkowej – leczenie napadu bólu przy użyciu NLPZ, kolchicyny lub glikokortykosteroidów; po ustąpieniu objawów – terapia obniżająca poziom kwasu moczowego.
• Zapalenie septyczne – natychmiastowa antybiotykoterapia dożylna i ewakuacja wysięku; w niektórych przypadkach konieczny drenaż chirurgiczny.
• Wczesne zapalenie stawów – jak najszybsze skierowanie do reumatologa i wdrożenie leczenia modyfikującego przebieg choroby (LMPCh).

Rehabilitacja i profilaktyka

W miarę ustępowania ostrej fazy choroby niezbędne jest stopniowe wprowadzanie ćwiczeń zwiększających zakres ruchu, wzmacniających mięśnie i poprawiających stabilizację stawu. Celem rehabilitacji jest przywrócenie prawidłowej funkcji stawu, zapobieganie przykurczom i przeciążeniom kompensacyjnym.

Profilaktyka obejmuje kontrolę masy ciała, unikanie przeciążenia stawów, aktywność fizyczną dostosowaną do możliwości, odpowiednie obuwie oraz edukację pacjenta w zakresie rozpoznawania wczesnych objawów nawrotu bólu.

Kiedy wymagana jest pilna interwencja?

Pacjent z ostrym bólem stawu wymaga natychmiastowej diagnostyki, jeśli:

• występuje gorączka, silny ból, obrzęk i ograniczenie ruchu,
• podejrzewa się zapalenie septyczne,
• objawy nie ustępują mimo leczenia objawowego,
• dolegliwości nawracają lub obejmują coraz więcej stawów,
• towarzyszą im objawy ogólnoustrojowe – utrata masy ciała, zmęczenie, wysypka.

Podsumowanie

Ostry ból stawów jest objawem o szerokim spektrum możliwych przyczyn – od niegroźnych urazów po stany zagrożenia trwałym kalectwem. Skuteczne postępowanie wymaga szybkiej diagnostyki, różnicowania między etiologią mechaniczną, zapalną i infekcyjną oraz wdrożenia leczenia objawowego i przyczynowego. Wczesne rozpoznanie, właściwa terapia i edukacja pacjenta pozwalają zapobiec powikłaniom i zachować pełną funkcję stawu.

Bibliografia

1. https://www.termedia.pl/Praktyczne-wskazowki-dotyczace-postepowania-we-wczesnym-zapaleniu-stawow,98,48281,1,1.html,
2. https://podyplomie.pl/stanynaglepodyplomie/37478,ostry-bol-stawow?srsltid=AfmBOoomquRD7hxktwMkCHmP9JjuOuVqJfz3EqYO5uG-75dX9m7ByOCU